دوساری در محاصره بحران های زمین شناختی

مخاطرات طبیعی نظیر فرونشست و سیل در دو دهه اخیر، کشور ایران را تحت تاثیر خود قرار داده اند. برداشت بی رویه از سفره های آب زیر زمینی از یک سو و کاهش نزولات جوی از سوی دیگر، موجب افت سطح سفره های آب زیر زمینی شده و فرونشست زمین را در پی دارد. از طرفی باران های موسمی و فصلی، به دلیل نبود طرح های آبخیز داری و کاهش پوشش گیاهی، سیل های مخرب نظیر مرداد ماه امسال را در پی دارد. اما شرایط وقتی پیچیده تر می شود که این دو پدیده، در تعامل با یکدیگر رخ دهند.
دوساری به عنوان یکی از شهرهای زیبای شمال غرب جازموریان، یکی از قربانیان تعامل بین مخاطرات طبیعی شده است. در محدوده زمین های زراعی جنوب و جنوب شرق دوساری، از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۱ برداشت بی رویه از سفره های آب زیر زمینی، موجبات افت شدید سفره های آب زیر زمینی را فراهم آورده است. تقریبا یک سال بعد، شکاف های عمیق در محدوده این زمین ها شروع به تشکیل شدن نموده اند. عرض شکاف ها از چند سانتی متر تا دو متر و عمق آنها به ده ها متر نیز میرسد. اما نگرانی اصلی بیشتر در مورد نرخ افزایش طول این شکاف ها است. از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲، روند رو به رشد این شکاف ها بیش از ۴۰۰ متر در سال برآورد شده و تا به امروز تعداد آن ها به بیش از دهه ها مورد نیز می رسد. از همه مهم تر جهت گیری این شکاف ها نسبت به شهر دو ساری است. بدین صورت که علاوه بر آنکه راستای شکاف ها شمالی-جنوبی می باشد، مسیر رشد آن ها نیز به سوی شمال و در واقع به سمت محدوده مسکونی شهر است.
چه چیز شکاف های فرونشست دوساری را خطرناک تر از سایر نقاط کشور نموده است؟
پاسخ به این سوال، نیازمند بازدید های صحرایی گسترده ای بود که در اواخر مرداد ماه توسط آقای مصیب خالصی، کارشناس برنامه ریزی شهری و مشاور محترم شهرداری دوساری و دکتر هادی جراحی زمین شناس و مدرس دانشگاه، طی چند مرحله به طور گسترده در این منطقه صورت گرفت. نتیجه این بازدید ها توانست زنگ خطر برای هشدار فاجعه انسانی را به صدا در آورد.
متاسفانه رودخانه فصلی موجود در منطقه جنوب شهر، که سیلاب ارتفاعات را به رودخانه دوساری منتقل می کند، مسیر اصلی خود را تغییر داده و وارد شکاف¬های فرونشست شده است. بدین ترتیب رودخانه¬ای جدید در زمین های حاصلخیز منطقه (و البته لم یزرع) به طول ۳ کیلومتر که مستقیماً به سمت خانه های مسکونی پیش می رود شکل گرفته است. شکاف های فرونشست، سبب شده تا فرسایش خاک توسط سیل های موسمی، تسهیل یافته و در عرض ۲ سال، عمق رودخانه تا ۵ متر پایین برود. به چنین پدیده ای فرسایش خندقی پیشرفته نیز گفته می شود.
در حال حاضر بحران در شهر دوساری را می توان به موارد ذیل رده بندی نمود:
۱٫ پیشرفت ترک های فرونشست به سمت شهر و تخریب واحد های مسکونی، قطع خطوط انتقال انرژی و …
۲٫ فرسایش خندقی سیلاب در ترک های فرسایشی و ورود سیلاب مضاعف این رودخانه جدید به خانه های اهالی و تشدید سیلاب در زمان بارندگی
۳٫ تغییر شیب زمین در اثر فرونشست و غیر قابل کشت شدن زمین های کشاورزی و باغات.
۴٫ توسعه فرسایش خندقی و نابودی زمین های کشاورزی و نهایتا تبدیل شدن آن ها به گودال هایی که حتی عبور و مرور از آن¬ها غیر ممکن است.

تصویر سمت چپ مربوط به سال ۲۰۰۳ پیش از شکل گیری ترک های کششی فرونشست و تصویر سمت راست مربوط به سال ۲۰۲۲ پس از توسعه یافتگی ترک ها می باشد. فلش های قرمز ابتدا و انتها ترکها در سطح زمین را نمایش می دهد. طول واقعی این ترکها در زیر زمین بسیار بیشتر بوده و تشخیص آن نیازمند مطالعات گسترده ژئوفیزیکی می باشد.

فرسایش خندقی و تشکیل رودخانه جدید به عمق نزدیک به ۴ متر در زمین های کشاورزی جنوب دوساری

توسعه شکاف های کششی و تبدیل آن ها به آبراه ها و رودخانه های جدید با مسیر مستقیم به سمت مناطق مسکونی
به قلم هادی جراحی
۳۰/۰۵/۱۴۰۱
@mosayeb_khalesi
@EZFRISK