لوپتو، نشانه و نماد زندگی ساده و بی پیرایه مردمان دیار کویر

دیار کریمان با سابقه تمدنی و فرهنگی گوناگون و غنی، مهد هنرها و ابزاری است که هر کدام ریشه در افسانه ها، باورها و آیین های این منطقه دارد که در طول اعصار و قرون متمادی به نماد فرهنگ و زیست بوم این دیار کهن تبدیل شده است.

عروسک لوپتو یا همان لعبت (لعبتو) که در گویش مردمان جنوب کرمان به عنوان بازیچه یا عروسک است روزی در دستان کودکان نقش خواهر و دوست را داشت و روز دیگر مادری بود که تنهایی دخترش را پر می کرد، لوپتو روزها همبازی خوب و شب ها خالق قصه های خیالی در افکارشان می شد تا جایی که با آن به خواب می رفتند و صبح ها چشم می گشودند.

لوپتو هر چند ساخت ساده ای دارد، اما برای ساخت آن از طبیعت و اشیا مانند خورشید، ماه و ستاره، درخت و گیاه و گل ها الهام می گرفتند که هر کدام نشانه و تفسیر متفاوت و عمیقی از محیط پیرامون دارد و این عروسک را برای مردم این سرزمین فراتر از تکه پارچه و چوبی پیش می برد.
: در زمان‌های قدیم مادران عروسک‌های پارچه‌ای برای فرزندان خود آماده کرده و از پارچه لباس‌هایی که به تن خود می‌کردند برای عروسک‌ها نیز از همان لباس می‌دوختند.
: در ابتدا لوپتوها را از چوبی ۱۰ سانتی متری می ساختند و بعد از آن پارچه مربعی را به طول و عرض ۵ سانتی متر برداشته مقداری پنبه یا پرز های چیده شده قالی را وسط آن قرار داده و چوب بدن را بین آن قرار می دادند و به صورت توپ کوچکی درست کرده زیر آن را بانخی محکم میبستند تا سر لوپتو شکل بگیرد، پشت سر را با نخ و سوزن جمع می کردند.
سپس پارچه ای را به صورت سه گوش درست کرده روی سر آن قرار میدادند و با نخی محکم دور آن را می بستند و سپس پارچه ای را دو لا کرده لوپتو را درون آن قرار داده قنداق پیچ میکردند برای شکل دادن به صورت آن با نخ و سوزن ابرو و دهان برای آن درست می‌کردند.
لوپتوها در ابتدا چشم نداشتند سازندگانش معتقد بودند این کار دخالت در قدرت الهی است و این عروسک‌ها نام‌های مختلفی در بین مردم داشتند یا نوزاد بودند یا مادر و یا بی بی، برای پیراهن بی بی و مادر از پارچه های گلدار که زنان روستا برای لباس های خود میپوشیدند در ساخت آنها استفاده می شد.
: لوپتوها در گذر زمان از حافظه کودکان پاک شد و عروسک‌های که دیگر از طبیعت الهام نمیگرفتند و شباهتی با فرهنگ ایرانی نداشتند جای خود را در بین کودکان باز کردند و خانه‌های دل کودکان با عروسک های صنعتی خو گرفت.
: اما با یاری مادران و مادربزرگ ها لوپتوها جانی دوباره گرفتند
وی با بیان اینکه اخیرا ساخت عروسک ها لوپتو توسط برخی فعالان صنایع دستی آغاز شده است تاکید کرد: عروسک های لوپتو می توانندپیشرفت اقتصادی برای کویرنشینان به دنبال داشته باشند و با معرفی آن به جهان این نماد زیبا و با سابقه مردم کرمان را به برندی شناخته شده تبدیل کرد.
عروسک لوپتو علاوه بر ابزار بازی، در زمینه تزئینات و وسائلی مانند جا کلیدی و غیره نیز قابل استفاده است.
عروسک لوپتو می تواند به عنوان نشانه و نماد زندگی ساده و بی پیرایه مردمان دیار کویری معرفی و تکثیر شود.
: خوشبختانه با ثبت این عروسک در فهرست آثار ملی تا حدود زیادی از گمنامی و فراموشی آن جلوگیری شده و نیاز است تا کودکان و نوجوانان کرمانی و ایرانی در قالب های متفاوت با آن آشنا شوند.

در عصری که پیشرفت های تکنولوژیک هر روز جاذبه شگفت انگیزی را خلق میکنند و کودکان و نوجوانان به شدت تحت تاثیر و در معرض انواع وسائل بازی دیجیتال و خوش رنگ و لعاب قرار دارند، معرفی و شناخت داشته های فرهنگی کهنی مانند عروسک لوپتو با راهکارهای خلاقانه گامی موثر در زنده نگهداشتن میراثفرهنگی در اذهان نسل جوان و نوجوان محسوب می شود.

ضروری به نظر می رسد تا مسئولان و متولیان امر هر چه بیشتر و بهتر به لوپتوها و امثال آن توجه نشان دهند و با برنامه ریزی و سرمایه گذاری در آینده شاهد حضور لوپتوها در خانه و دستان کودکان این مرز و بوم باشیم.

افسانه افشارزاده

دبیر انجمن ادبی، تاریخی پاریز